Aziatische hoornaar
De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) komt van nature voor in Azië. Met een transport is de hoornaar een aantal jaren geleden in het zuiden van Europa aan land gekomen. In 2017 werd het eerste nest op Schouwen-Duiveland aangetroffen. In de jaren daarna hebben ze zich verder kunnen verspreiden en volgden er waarnemingen in Zuid-Holland, Noord-Brabant, Limburg, Gelderland en zelfs in Drenthe. Deze sterke uitbreiding, de bedreiging voor inheemse insecten en overlast voor de imkerij zorgden ervoor dat de soort nu voorkomt in Artikel 17 van de Invasieve Exotenverordening. Nederland is op basis van deze verordening verplicht de verspreiding van de Aziatische hoornaar tegen te gaan.
De hoornaar heeft het op onder andere bijen voorzien. Geen goed nieuws voor imkers. Maar in tegenstelling tot wat wordt beweerd, is deze Aziatische soort weliswaar een vervelende bedreiger voor honingbijen, maar niet een indringer die hele volken uitmoordt. We zullen ze steeds vaker voor onze bijenkasten op jacht zien. De hoornaar speurt naar plekken waar veel insectenactiviteit is. Honingbijenvolken zijn dit bij uitstek. Binnenkomende bijen zijn een makkelijker prooi dan de als een speer uit de kast vertrekkende bijen.
Levenscyclus van de Aziatische hoornaar
De levensloop van Aziatische hoornaars verloopt als volgt: Alleen bevruchte koninginnen overwinteren (1), zij start in het voorjaar met het maken van een klein voorjaarsnest op een beschutte plek en begint met het leggen van eitjes (2), daarna lopen de eerste werksters uit en zij kunnen de koningin verder helpen met het verder bouwen van het nest en het verzorgen van de larven hierdoor kan het nest sneller groeien (3). Als het nest te klein wordt verhuizen de hoornaars naar een zomernest wat zich meestal ergens hoog in een boom bevindt (4), de nesten worden groter met een grote voedselbehoefte- vooral honingbijen en sociale wespen staan op het menu (5, 6 en 7). Rond oktober vliegen de nieuwe koninginnen en de mannen uit om te paren (8) daarna sterft het nest uit en zoeken de koninginnen een plek om te overwinteren. Dat kan dicht in de buurt van het oude nest zijn, maar ook honderd kilometer verderop.
Herkenning van de Aziatische hoornaar
De meest opvallende kenmerken waarmee de Aziatische hoornaar zich onderscheid van bijvoorbeeld de Europese soort zijn een zwart borststuk, gele poten en een duidelijk gele ring in het achterlijf.
Anses, het Europees referentie laboratorium voor honingbijen en het Museum National d’Histoire Naturelle heeft een flyer samengesteld om Vespa velutina gemakkelijk te herkennen. Op verzoek van Anses heeft bijen@wur deze flyer vertaald naar het Nederlands.
Bekijk hier het informatieblad van Anses.
Ook Stichting EIS heeft informatie samengesteld voor soortenherkenning. Deze vind je hier.
Aziatische hoornaar gezien? Meld het!
Het streven is de opmars van de Aziatische hoornaar zoveel mogelijk te beteugelen. Daarvoor is het van groot belang om waarnemingen te melden en de nesten op te sporen, voordat de nieuwe koninginnen uitvliegen. Vind hier informatie over het meldpunt hoornaar.
Waarneming van een Aziatische hoornaar in de buurt?
Help mee met de opsporing!
In het voorjaar wanneer de koninginnen tevoorschijn komen, kan een val helpen om de koninginnen te vangen en te verdelgen, dit voorkomt dat zij een nest aanmaakt. Bij het plaatsen van een val is het belangrijk om deze regelmatig te controleren -in de zomer zeker 1x per dag- en eventuele andere insecten die in de val terecht zijn gekomen vrij te laten. Meer informatie over koninginnenvallen vind je in de MijnNBV-omgeving.
Als de Aziatische hoornaars kans hebben gezien om een nest te maken, is het ‘koud’ zoeken naar nesten als het zoeken naar een speld in de hooiberg. Bij de wiekpotmethode worden suikerhalende werksters gelokt, worden de werksters gemerkt en wordt de richting en vliegtijd bepaald. Door verschillende potten in de buurt op te hangen kan een kruispeiling gemaakt worden en het zoekgebied voor het vinden van het hoornaarsnest verkleind. Dit filmpje van het Vlaamse Bijeninstituut laat zien hoe dit in zijn werk gaat.
Mocht er een Aziatische hoornaar bij jou in de buurt zijn gesignaleerd dan kun je helpen door een wiekpot op te hangen. Dit heeft echter alleen zin als je de wiekpot zeer frequent kan bekijken. Een wiekpot maak je zo:
- Neem een simpel glazen potje (bijvoorbeeld een jampotje)
- Maak in het deksel maak een gat van ongeveer 4 mm
- Gebruik een stukje oude dweil als lont (wiek) en vul het potje met een wespenlokstof of een mengsel van zoete witte wijn, suiker en blond/ tripel bier in de verhouding 1:1:1
- Hang het potje op met ijzerdraad net onder ooghoogte en op een open locatie met goed zicht..
- Hang bij het wiekpotje het formulier Opsporing Aziatische Hoornaar Nederland
Met behulp van de nectar-halende werkster kan dan het nest worden opgespoord. Je hoeft hierbij niet bang te zijn dat je werksters van de Aziatische hoornaars naar je bijenkast lokt. De werksters geïnteresseerd in honingbijen zijn eiwit-halende werksters en zij komen niet op de wiekpot af.
In de provincie Limburg is in 2022 geëxperimenteerd met het gebruik van zenders van 0.15 gram om nesten op te sporen. Dit blijkt een effectieve methode te zijn maar wel kostbaar.
Is niets doen een optie?
Nee. De opmars van de Aziatische hoornaar gaat sneller dan gedacht. De Aziatische hoornaar is een bedreiging voor onze honingbijen en voor de biodiversiteit in Nederland. Samen moeten we de opmars zien te stoppen.
Wat kun je zelf doen?
- Leer Aziatische hoornaars goed herkennen.
- Informeer je omgeving over de opmars van de Aziatische hoornaar en de schade die de soort geeft en vraag hen alert te zijn. We weten dat niet-imkers moeilijk soorten kunnen onderscheiden, maar met jouw hulp in hun achterhoofd willen ze vast een foto of filmpje maken zodat je even kunt meekijken welke soort er vliegt.
- Maak altijd een foto en meld het op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/ als je een Aziatische hoornaar denkt te zien. Hiervoor is geen account nodig. Zodra de melding is geverifieerd wordt er contact opgenomen met de melder voor vervolgacties. Ook is het melden belangrijk om goed inzicht te verkrijgen in de opmars en verspreiding van de Aziatische hoornaar in Nederland.
- Het lijkt erop dat de Aziatische hoornaars graag foerageren op de Cotoneaster (dwergmispel). Ook de Angelica (Engelwortel) wordt genoemd als een plant waarop regelmatig Aziatische hoornaars worden aangetroffen. Heb je deze soorten in je tuin of in je omgeving staan of ken je mensen die deze planten om hun huis hebben staan? Houd de plek extra in de gaten of vraag je familie/kennissen dat te doen.
- Koninginnen van de Aziatische hoornaar vliegen tot eind mei/ begin juni. Probeer haar te vangen bijvoorbeeld met een selectieve val, maak een foto als het dier in een potje zit, meld het op waarneming.nl en stop haar in de vriezer als zeker is dat het om een Aziatische hoornaar gaat. Klik hier voor het maken van een selectieve val. Frontjes zijn te bestellen via verschillende gespecialiseerde webshops.
- In oktober, november en december vliegen de nieuwe, net bevruchte koninginnen uit en zoeken een plaats om te overwinteren. Ook in deze maanden kan de selectieve val gebruikt worden om de jonge koninginnen te vangen.
- Kijk in het voorjaar goed in schuurtjes, overkappingen en andere beschutte plaatsen of er een embryo nest zit van de Aziatische hoornaar en meld het op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/. Na verificatie zal er contact worden opgenomen om het nest weg te halen.
- Volg de Facebookgroep “Opsporing Aziatische hoornaar Nederland” en de waarnemingen op waarneming.nl om op de hoogte te blijven van ontwikkelingen.
- Plaats van juni t/m september een wiekpot in je omgeving, zeker als er een Aziatische hoornaar is gespot bij je in de buurt. Hoe je een wiekpot en lokvloeistof maakt lees je hier (link invoegen). Sla in de zomer Aziatische hoornaars niet dood, zij kunnen namelijk ingezet worden bij het vinden van het zomernest hoog in de boom. Ook hier is het van belang de waarneming te melden. De provincies zijn verantwoordelijk voor het weghalen van de nesten.
- Inventariseer binnen je vereniging of er imkers zijn die kunnen meehelpen met het geven van info avonden in jouw regio. Denk aan leraren bijenteelt, bijengezondheidscoördinatoren. Een presentatie en draaiboek met alle info is beschikbaar. Je kunt hierover contact opnemen met Marianne Meijboom (marianne@bijenhouders.nl) of Leontine Uijthof (leontine.uijthof@gmail.com).
Wat doet de NBV
De NBV pleit zowel bij de landelijke overheid als op provinciaal niveau voor een actief beleid rondom het opsporen en bestrijden van Aziatische hoornaars. Daarnaast wordt voorlichting gegeven aan imkers en bieden we informatiemateriaal aan. Het webinar en de presentatie over de Aziatische hoornaar zijn terug te zien in het ledenportaal van de NBV. Ook ondersteunen we Nederlandse experts op dit gebied in de uitoefening van hun activiteiten rondom het opsporen en bestrijden van Aziatische hoornaars, onder andere door bekendheid te geven aan nieuwe technieken en kennis te verspreiden. Net als bij een uitbraak van Amerikaans Vuilbroed, attenderen we leden voortaan per email op de aanwezigheid van Aziatische hoornaars als zij in hun buurt gesignaleerd worden. We doen dit om spoedige opsporing van deze exoot te bevorderen, ten gunste van het inperken van overlast en schade voor de imkerij en biodiversiteit!
