Aziatische hoornaar

Aziatische hoornaar gezien, wat nu?

Is het echt een Aziatische hoornaar? Weet je het niet helemaal zeker kijk dan hier: Herkenning Aziatische hoornaar

In deze tijd van het jaar komen de koninginnen uit hun schuilplaats tevoorschijn en beginnen met het stichten van een nest, ook wel embryonest genoemd. Kijk uit naar deze nesten in bijvoorbeeld vogelhuisjes, heggen en struiken, onder afdakjes en in schuurtjes. Deze nestjes ter grootte van een pingpongbal zijn nog gemakkelijk weg te (laten) halen. Wees er zeker van dat het om een nest van de Aziatische hoornaar gaat en dat de koningin erin zit als je het nest weghaalt. Ook kunnen vanaf nu de selectieve vallen geplaatst worden om koninginnen weg te vangen. Check deze vallen 2x per dag en laat bijvangsten vrij. Meer informatie en flyers over embryonesten en selectieve vallen vind je verderop deze pagina. Aziatische hoornaar gezien? Meld het altijd op waarneming.nl met een foto.

Wil je zelf een actieve bijdrage leveren in de zoektocht naar Aziatische hoornaars? Meld je aan als vrijwilliger bij een van de lokale NBV-verenigingen in het land. Klik hier om je aan te melden. 

De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) komt van nature voor in Azië. Met een transport is de hoornaar in 2004 in zuid Frankrijk in Europa aangekomen. In 2017 werd het eerste nest op Schouwen-Duiveland aangetroffen. In de jaren daarna hebben ze zich steeds verder noordelijker kunnen verspreiden en is Artikel 19 van de Europese Invasieve Exotenverordening van kracht. Dit betekent dat Nederland verplicht is om doeltreffende maatregelen te nemen om de soort te beheersen. De provincies in Nederland dragen hiervoor de verantwoordelijkheid.

Op deze webpagina lees je meer waarom de Aziatische hoornaar een gevaar is voor de imkerij, fruitteelt, biodiversiteit en volksgezondheid. We beschrijven de levenscyclus van de hoornaar om het leven van de exoot beter te begrijpen. We beschrijven het verschil tussen een Europese hoornaar en Aziatische hoornaar, wat je moet doen als je een Aziatische hoornaar hebt gezien en wat je zelf kunt doen.

Gevaar voor imkerij, fruitteelt en biodiversiteit

De hoornaar heeft het onder andere voorzien op bijen. Dit is geen goed nieuws voor imkers. In tegenstelling tot wat beweerd wordt, gaat de Aziatische hoornaar geen bijenvolken binnen tenzij deze ernstig verzwakt zijn. We zullen ze wel steeds vaker voor onze bijenkasten zien jagen. De hoornaars blijven voor de kast hangen en hebben het gemunt op terugkomende bijen. Hierdoor durven minder honingbijen de kast te verlaten om te foerageren en blijven dralen op de vliegplank met als gevolg dat er minder nectar en stuifmeel wordt binnengehaald, de honingoogst neemt af en het volk verzwakt. In gebieden waar de Aziatische hoornaar veelvuldig voorkomt zoals in zuidwest Frankrijk gaat 30 tot 80% van de bijenvolken verloren en worden miljoenen euro’s besteed aan de bestrijding.

De Aziatische hoornaar heeft mogelijk ook grote nadelige gevolgen voor de fruitteelt. Onderzoek heeft aangetoond dat Aziatische hoornaars andere bestuivers verstoren bij het jagen op prooien. Daarnaast komen de hoornaars op aangetast fruit af en kunnen daarbij een gevaar vormen voor plukkers tijdens de oogst.

Bovenal vormt de Aziatische hoornaar een bedreiging voor de algehele biodiversiteit. Het dieet van de Aziatische is afhankelijk van de locatie van het nest en bestaat uit sociale wespen, vliegen, honingbijen en andere insecten en spinnen. Daarnaast concurreert de Aziatische hoornaars met andere insecteneters. Een volwassen nest kan tot wel 11,2 kilo insecten eten gedurende een levenscyclus.

Is een steek van een Aziatische hoornaar gevaarlijk?

In principe is een steek van een Aziatische hoornaar niet gevaarlijk, tenzij je allergisch bent. Neem bij allergie direct contact op met een arts. Een steek van de Aziatische hoornaar is wel vaker levensbedreigend en pijnlijker dan een steek van een gewone wesp, vooral naar meerdere steken. Het wordt sterk afgeraden om een nest te benaderen. De Aziatische hoornaar kan zeer agressief reageren wanneer je een nest nadert.

Levenscyclus van de Aziatische hoornaar

Een volk Aziatische hoornaars begint met een bevruchte koningin die in het voorjaar tevoorschijn komt uit de winterslaap. Ze zoekt een beschutte plek om een primair nest te stichten. Dit nest bevindt zich vaak in schuurtjes, tuinhuisjes, onder afdaken of in de struiken op maximaal 3 meter hoogte en is in het begin zo groot als een pingpongbal. Na ongeveer 6 weken komen de eerste werksters uit en zij helpen de koningin met het verder uitbouwen van het nest en het verzorgen van de larven waardoor het nest sneller kan groeien. Als de ruimte te klein wordt kan het zijn dat het volk een nieuw zomernest hoog in de boom maakt en daarheen verhuist. De koningin zal dan in het zomernest verblijven om eitjes te leggen, terwijl de werksters al het werk doen. Dit zomernest kan uitgroeien tot formaat skippybal met duizenden werksters. Vanaf september legt de koningin onbevruchte eitjes waaruit mannetjes komen en eitjes waaruit de nieuwe koninginnen ontstaan. In oktober/ november vliegen ze uit. Na de paring zal de nieuwe koningin een plek zoeken om in winterslaap te gaan bij voorkeur onder boomschors van dode bomen, in de humuslaag, of in houtstapels. De mannetjes, de oude koningin en werksters gaan allen dood.

 

 

Herkenning van de Aziatische hoornaar

De meest opvallende kenmerken waarmee de Aziatische hoornaar zich onderscheid van bijvoorbeeld de Europese soort zijn een zwart borststuk, gele poten en een duidelijk gele ring in het achterlijf. De Europese hoornaar heeft een rood borststuk en rode poten. Daarom gebruiken we de volgende vuistregel: Is het rood, maak het niet dood! 

Anses, het Europees referentie laboratorium voor honingbijen en het Museum National d’Histoire Naturelle heeft een flyer samengesteld om Vespa velutina gemakkelijk te herkennen. Op verzoek van Anses heeft bijen@wur deze flyer vertaald naar het Nederlands.

Bekijk hier het informatieblad van Anses.

Ook Stichting EIS heeft informatie samengesteld voor soortenherkenning. Deze vind je hier.

Aziatische hoornaar gezien? Meld het!

Het streven is de opmars van de Aziatische hoornaar zoveel mogelijk te beteugelen. Daarvoor is het van groot belang om waarnemingen te melden en de nesten op te sporen, voordat de nieuwe koninginnen uitvliegen. Vind hier informatie over het meldpunt hoornaar.

Wat kun je zelf doen?

De opmars van de Aziatische hoornaar gaat sneller dan gedacht. De Aziatische hoornaar is een bedreiging voor onze honingbijen en voor de biodiversiteit in Nederland. Samen moeten we de opmars zien te stoppen. Zorg dat je lokale imkersvereniging een contactpersoon voor de Aziatische hoornaar heeft en dat deze bekend is bij het provinciale aanspreekpunt (zie hieronder). Heeft je vereniging nog geen contactpersoon? Meld je hier aan en draag bij aan een snellere opsporing van nesten. Klik hier om je aan te melden als contactpersoon.

  • Leer Aziatische hoornaars goed herkennen.
  • Informeer je omgeving over de opmars van de Aziatische hoornaar en de schade die de soort geeft en vraag hen alert te zijn. We weten dat niet-imkers moeilijk soorten kunnen onderscheiden, maar met jouw hulp in hun achterhoofd willen ze vast een foto of filmpje maken zodat je even kunt meekijken welke soort er vliegt.
  • Maak altijd een foto en meld het op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/als je een Aziatische hoornaar denkt te zien. Hiervoor is geen account nodig. Zodra de melding is geverifieerd wordt er contact opgenomen met de melder voor vervolgacties. Ook is het melden belangrijk om goed inzicht te verkrijgen in de opmars en verspreiding van de Aziatische hoornaar in Nederland.
  • Koninginnen van de Aziatische hoornaar vliegen vanaf maart tot eind mei/ begin juni. Probeer haar te vangen bijvoorbeeld met een selectieve val, maak een foto als het dier in een potje zit, meld het op waarneming.nl en stop haar in de vriezer als zeker is dat het om een Aziatische hoornaar gaat. Klik hier voor het maken van een selectieve val. Frontjes zijn te bestellen via een aantal verschillende webshops zoals onder andere de Imkershop en Dokter Bee.

    Het lijkt erop dat de Aziatische hoornaars graag foerageren op de Cotoneaster (dwergmispel). Ook komen de hoornaars graag af op Angelica (Engelwortel) en de Hedera, klimop. Heb je deze soorten in je tuin of in je omgeving staan of ken je mensen die deze planten om hun huis hebben staan? Houd de plek extra in de gaten of vraag je familie/kennissen dat te doen.

  • Kijk in het voorjaar goed in schuurtjes, overkappingen en andere beschutte plaatsen of er een embryo nest zit van de Aziatische hoornaar en meld het op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/. Na verificatie zal er contact worden opgenomen om het nest weg te halen.
  • Vanaf juni blijft de koningin in het nest en zorgen de werksters voor de larven en verdere bouw van het zomernest. Help in deze periode met het opsporen van nesten met gebruik van lokpotten en maak deel uit van lokale zoekteams. Zie de informatie hieronder over het maken van een lokpot en bekijk de flyer Aziatische hoornaar zoekteam voor de verschillende stappen voor het opsporen van nesten.
  • Eind oktober, november en decembervliegen de nieuwe, net bevruchte koninginnen uit en zoeken een plaats om te overwinteren. Ook in deze maanden kan de selectieve val gebruikt worden om de jonge koninginnen te vangen.
  • Volg de Facebookgroep “Opsporing Aziatische hoornaar Nederland” en de waarnemingen op waarneming.nl om op de hoogte te blijven van ontwikkelingen.
  • Inventariseer binnen je vereniging of er imkers zijn die kunnen meehelpen met het geven van info avonden in jouw regio. Denk aan leraren bijenteelt, bijengezondheidscoördinatoren. Een presentatie en draaiboek met alle info is beschikbaar. Je kunt hierover contact opnemen met Marianne Meijboom (marianne@bijenhouders.nl) of Leontine Uijthof (leontine.uijthof@gmail.com).

Een Aziatische hoornaar in de buurt? Help mee met de opsporing!

In het voorjaar wanneer de koninginnen tevoorschijn komen, kan een val helpen om de koninginnen te vangen en te verdelgen, dit voorkomt dat zij een nest aanmaakt. Bij het plaatsen van een val is het belangrijk om deze regelmatig te controleren -2x per dag- en eventuele andere insecten die in de val terecht zijn gekomen vrij te laten. Meer informatie over koninginnenvallen vind je in de MijnNBV-omgeving.

Als de Aziatische hoornaars kans hebben gezien om een zomernest te maken, is het ‘koud’ zoeken naar nesten als het zoeken naar een speld in de hooiberg. Bij de wiekpotmethode worden suikerhalende werksters gelokt, worden de werksters gemerkt en wordt de richting en vliegtijd bepaald. Door verschillende potten in de buurt op te hangen kan een kruispeiling gemaakt worden en het zoekgebied voor het vinden van het hoornaarsnest verkleind. Dit filmpje van het Vlaamse Bijeninstituut laat zien hoe dit in zijn werk gaat.

Mocht er een Aziatische hoornaar bij jou in de buurt zijn gesignaleerd dan kun je helpen door een wiekpot op te hangen. Dit heeft echter alleen zin als je de wiekpot zeer frequent kan bekijken. Een wiekpot maak je zo:

  • Neem een simpel glazen potje (bijvoorbeeld een jampotje)
  • Maak in het deksel maak een gat van ongeveer 4 mm
  • Gebruik een stukje oude dweil als lont (wiek) en vul het potje met een wespenlokstof of een mengsel van zoete witte wijn, suiker en blond/ tripel bier in de verhouding 1:1:1
  • Hang het potje op met ijzerdraad net onder ooghoogte en op een open locatie met goed zicht.
  • Hang bij het wiekpotje het formulier Opsporing Aziatische hoornaar Nederland

Met behulp van de nectar-halende werkster kan dan het nest worden opgespoord. Je hoeft hierbij niet bang te zijn dat je werksters van de Aziatische hoornaars naar je bijenkast lokt. De werksters geïnteresseerd in honingbijen zijn eiwit-halende werksters en zij komen niet op de wiekpot af.

In de provincie Limburg is in 2022 geëxperimenteerd met het gebruik van zenders van 0.15 gram om nesten op te sporen. Dit blijkt een effectieve methode te zijn maar wel kostbaar.

 

 

 

Wat doet de NBV

De NBV pleit zowel bij de landelijke overheid als op provinciaal niveau voor een actief beleid rondom het opsporen en bestrijden van Aziatische hoornaars. Daarnaast wordt voorlichting gegeven aan imkers en bieden we informatiemateriaal aan. Het webinar en de presentatie over de Aziatische hoornaar zijn terug te zien in het ledenportaal van de NBV. Ook ondersteunen we Nederlandse experts op dit gebied in de uitoefening van hun activiteiten rondom het opsporen en bestrijden van Aziatische hoornaars, onder andere door bekendheid te geven aan nieuwe technieken en kennis te verspreiden. En we stellen een landelijk netwerk van contactpersonen op voor snelle lokale informatie verspreiding als er een Aziatische hoornaar gesignaleerd is. We doen dit  om spoedige opsporing van deze exoot te bevorderen, ten gunste van het inperken van overlast en schade voor de imkerij en biodiversiteit!

Contactpersonen per provincie

Overal in het land ontstaan er goede initiatieven. Enkele keren nemen de initiatiefnemers contact op met de provincie voor overleg of het plan te toetsen aan het provinciale beleid. Om de contacten met de provincie te stroomlijnen heeft de taskforce een aanspreekpunt per provincie. Je kunt hem/haar mailen met vragen over de stand van zaken in jouw provincie, of je initiatief te bespreken zodat de contactpersoon dit met de provincie kan bespreken.

Friesland – Jeen Geertsma – geertsma.jeen@gmail.com
Groningen – Jan Kruit – j.kruit@hetnet.nl
Drenthe – Roel Broekman – roel.l.broekman@gmail.com
Overijssel – Leontine Uijthof – leontine.uijthof@gmail.com
Gelderland – Jan Luesink – jan@dehoningraat.bio
Utrecht – Ivo Linsen – ivo.linsen@gmail.com
Flevoland – Sjoerd Koelmans – sjoerd.koelmans@gmail.com
Noord-Holland – Sebastiaan Claus – taakgroep.ah.nh@gmail.com
Zuid-Holland – Annet Kunneke – annetkunneke@gmail.com
Zeeland – Wilma Flipse – wilmamanta@gmail.com
Noord-Brabant – Hans Peter Verkooijen – hanspeter_verkooijen@hotmail.com
Limburg – André Linssen – andre.linssen@home.nl

Flyers Aziatische hoornaar

De Taskforce Aziatische hoornaar is volop bezig met de ontwikkeling van informatieve uitingen om de Aziatische hoornaar zo goed mogelijk beheersbaar te houden. Een voorbeeld zijn enkele informatieve flyers. Deze flyers zijn speciaal bedoeld voor het brede publiek om hen te helpen bij het herkennen en mee te helpen met opsporen van de Aziatische hoornaar. Daarnaast is er ook een flyer voor zoekteams voor het vinden van de nesten. Met duidelijke illustraties en nuttige tips, zetten deze flyers in op het vergroten van bewustzijn en kennis over de Aziatische hoornaar, en benadrukken ze het belang van vroegtijdige detectie en melding op https://waarneming.nl/go/vespa-velutina/.

Klik op de flyers om de download te starten. De flyers zijn vervolgens eenvoudig te printen. Er zijn twee versies van de visitekaartjes voor de herkenning van de Aziatische hoornaar: één zonder snijtekens en één met snijtekens. Alle flyers zijn vrij te gebruiken. Met dank aan Sebastiaan Claus en Leonie Kooiman voor het ontwikkelen van de flyers.

Webinar Aziatische hoornaar

Het delen van informatie over de Aziatische hoornaar is van groot belang. Daarom verzorgt de NBV als onderdeel van het Imkersoverleg gratis webinars over dit onderwerp. In onderstaande opname van het webinar vertelt Leontine Uijthof helder en duidelijk over de invasieve exoot, de gevaren en roept op om samen te werken om de Aziatische hoornaar te beheersen.

De presentatie is beschikbaar gesteld voor eigen gebruik. Zo kun je deze presentatie gebruiken voor een infomoment bij je eigen vereniging, op scholen of voor andere informatieve bijeenkomsten. Ga naar https://we.tl/t-cr8SZetQby om de presentatie te downloaden.

Perskit

NBV hecht een grote waarde aan de juiste informatievoorziening rondom de Aziatische hoornaar. Speciaal voor de pers hebben we hiervoor een perskit ontwikkeld met rechtenvrije beelden en publicaties.
Neem bij vragen contact op met het NBV-bureau via nbvbureau@bijenhouders.nl.

Hoornaar